Hoa ngâu nhỏ tròn, màu vàng chúm chím, dễ thương nên ông bà ta hay ví: “Miệng cười như thể hoa ngâu“.
Thế nhưng, cây ngâu cũng có nhiều loại, có loại dùng hoa, có loại dùng quả và tác dụng chữa bệnh của mỗi loại cũng khác nhau.
Đặc điểm cây ngâu Việt và cây ngâu Tàu
Có hai loại ngâu thường gặp là ngâu Việt và ngâu Tàu. Hai loại này trồng làm cảnh rất tốt vì tán cây gọn ghẽ, dễ cắt tỉa và hoa nhỏ xinh xinh, thơm mát như hương chanh. Vì vậy, người xưa hay dùng hoa ngâu ướp trà, ủ hương cho quần áo.
Về công dụng làm thuốc, mỗi loại ngâu kể trên lại có một ưu thế riêng. Tuy nhiên, chúng lại hay bị nhầm lẫn vì hình dáng thân, hoa và quả đều tương tự nhau.
Mặc dù vậy, bạn vẫn có thể nhận biết cây ngâu Việt và cây ngâu Tàu qua cách quan sát đuôi lá. Với cây ngâu Việt, mỗi cuống lá của nó có từ 5 – 7 lá chét và phần đuôi của các lá chét cong tròn, tạo thành góc tù.
Ngược lại, với cây ngâu Tàu thì mỗi lá kép của nó cũng gồm 5 – 7 lá chét nhưng đuôi lá cong nhọn (nhìn khá giống lá nguyệt quới).
Công dụng làm thuốc của hoa ngâu Việt và hoa ngâu Tàu
Theo nhà nghiên cứu Đỗ Tất Lợi, trong một số trường hợp, hoa ngâu Việt cũng được dùng với tác dụng tương tự như hoa ngâu Tàu (1). Tuy nhiên, mỗi loài hoa sẽ có thế mạnh riêng.
1. Hoa ngâu ta (ngâu Việt) có tác dụng gì, chữa bệnh gì?
Gọi là hoa ngâu Việt vì đây là loài ngâu bản địa của Việt Nam. Tuy nhiên, hiện nay cây ngâu Việt cũng đã phân bố khắp Đông Nam Á. Cây có tên khoa học là Aglaia duperreana, thuộc họ Xoan và còn được gọi là ngâu ta, ngâu tròn.
Theo y học cổ truyền, hoa ngâu Việt có vị cay ngọt và giúp tán uất rất tốt. Dân gian thường dùng hoa ngâu Việt để hạ sốt, giúp sáng mắt, chữa bệnh vàng da, đầy chướng và hen suyễn (mỗi ngày lấy 10 – 16 g hoa ngâu nấu nước uống) (3).
2. Hoa ngâu Tàu (ngâu dại) có tác dụng gì, chữa bệnh gì?
Cây ngâu Tàu có nguồn gốc từ phía Nam Trung Quốc, có tên khoa học là Aglaia odorata, thuộc họ Xoan (hiện tại loài này cũng đã phổ biến khắp Đông Nam Á).
Theo y học cổ truyền, hoa ngâu Tàu vị cay ngọt, tính bình và có tác dụng hành khí, giải uất. Dân gian thường dùng hoa ngâu Tàu chữa chứng khí uất khiến ngực đau nhói, ăn không tiêu và chướng bụng (sắc uống từ 10 – 16 g hoa mỗi ngày).
Ngoài hoa thì cành và lá ngâu Tàu cũng được dùng chữa bệnh. Theo y học cổ truyền, cành lá ngâu Tàu có tác dụng hạ sốt và điều trị vàng da (dùng lá ngâu, mã đề và lá dành dành (hoặc quả dành dành), mỗi loại từ 10 – 16 g và sắc lấy nước uống) (4). Với ghẻ lở và mụn nhọt, có thể lấy cành lá ngâu Tàu giã nát đắp lên hoặc nấu nước tắm.
Ngoài ra, lá ngâu Tàu còn có tác dụng gây nôn (hỗ trợ giải độc). Vì vậy, khi bị ngộ độc thực phẩm hoặc bị đờm tích lâu ngày không nôn ra được, có thể lấy 20 g lá ngâu, giã nát, vắt lấy nước uống để nôn ra (hoặc lấy 30 g lá tươi sắc uống). Lưu ý, sau khi nôn được đờm và chất độc ra thì cho người bệnh ăn cháo đậu xanh rồi dùng thuốc khác điều trị các chứng còn lại (4).
Vài nét về ngâu rừng – loài cây cần được bảo tồn
Ngoài hai loài ngâu trên thì ở Việt Nam còn nhiều loại ngâu khác, trong đó có thể kể đến ngâu rừng (tức ngâu cánh – Aglaia pleuropteris). Đây là loại cần được bảo tồn và đã được liệt vào Sách Đỏ quốc tế. Loại ngâu này khác hai loại trên ở chỗ cành non mềm, có lông và mỗi cuống lá gồm nhiều lá chét hơn (từ 11 đến 15 lá chét). Hiện tại, chúng tôi chỉ tìm được tiêu bản của loài này.
Theo y học cổ truyền, rễ và lá cây ngâu rừng được dùng điều trị sốt rét (sắc uống từ 20 – 30 g rễ và lá khô mỗi ngày) (5).
Phân biệt với quả Ngâu (trái ngâu) ở Nam Bộ
Ở Nam Bộ có một loại quả được gọi là quả Ngâu, vỏ cứng, trông giống như quả bơ nhưng chứa nhiều mật và rất thơm. Dân gian hay dùng quả Ngâu này ngâm rượu để chữa nhức mỏi. Tuy nhiên, loại cây này vẫn chưa được công bố tên khoa học và dược tính của nó.
Xem thêm: Quả mơ có tác dụng gì? Quả mơ chữa bệnh gì?
Những chủ đề được mọi người tìm kiếm về hoa ngâu
… hoa ngâu nở vào mùa nào; hoa ngâu Tàu; hoa ngâu phong thủy; hoa ngâu cổ thụ; hoa ngâu màu trắng; cách ướp trà bằng hoa ngâu; mua hoa ngâu khô ở đâu; công dụng của trà hoa ngâu; hoa ngâu khô; cách nhân giống cây ngâu Tàu…
Không hiểu sao khi nghe đến hoa ngâu, mình lại có cảm giác buồn buồn khó tả. Có lẽ là vì tên gọi của nó gợi nhớ đến “tháng bảy mưa ngâu”, đến những câu chuyện buồn dang dở… Cũng có lẽ thanh âm phát ra từ chữ “ngâu” gợi một cái gì đó da diết, u uất, chứa chan…
Tư liệu tham khảo
- Ngâu, https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%A2u
- Ngâu Tàu, https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%A2u_T%C3%A0u
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb Y học, 1999, trang 675.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 371.
- Ngâu rừng, https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%A2u_c%C3%A1nh
