Trắc bách diệp và bá tử nhân là gì, có tác dụng gì? (Platycladus orientalis)

Có một thời, học sinh rất thích hái lá của cây trắc bách để ép vào quyển vở và gọi đó là lá thuộc bài (để giúp học bài mau thuộc hơn).

Có người giải thích rằng, vì lá trắc bách có chứa tinh dầu nhẹ nên khi mở tập ra học, tinh dầu sẽ giúp chúng ta thư giãn hơn và việc học bài cũng mau thuộc hơn.

Không chỉ chứa đựng câu chuyện đẹp, đầy kỷ niệm về lứa tuổi học trò, trắc bách còn là cây thuốc gắn liền với hai vị thuốc nổi tiếng là “trắc bách diệp” và “bá tử nhân”.

Trắc bách là cây gì, có tên khoa học là gì?

Trắc bách là loại cây cảnh khá phổ biến ở nước ta nhưng hơi chậm lớn. Cây có tên khoa học là Platycladus orientalis, thuộc họ Hoàng đàn (1). Ngoài ra, cây còn có các tên khoa học đồng nghĩa như Thuja orientalis, Biota orientalis…

Ngoài tên gọi trắc bách, cây còn được gọi bằng các tên khác như trắc bách diệp, cây trắc bá, cây tùng, cây học bài, cây thuộc bài…

Trắc bách diệp là thuốc gì, chữa bệnh gì?

Trong Đông y, “trắc bách diệp” hay “bá diệp” chính là lá của cây trắc bách và có vị đắng chát, tính hơi hàn.

Trong các công dụng của trắc bách diệp thì cầm máu là nổi trội nhất. Vì vậy, trắc bách diệp hay được dùng điều trị các chứng như nôn ra máu, ho ra máu, chảy máu cam, đại tiểu tiện ra máu, lỵ ra máu, rong kinh và băng huyết sau sinh.

Không chỉ giúp cầm máu, lá cây trắc bách còn giúp mát máu, trừ thấp nhiệt, kích thích tiêu hóa và lợi tiểu tiện.

Cách dùng: Sắc uống từ 5 – 10 g lá mỗi ngày (nếu dùng để cầm máu thì sao đen). Lưu ý, lá trắc bách thu hái từ tháng 9 đến tháng 11 sẽ cho dược tính tốt hơn các thời điểm khác trong năm và khi phơi thì cần phơi trong bóng râm cho khô dần (có thể hái cả lá và cành nhỏ).

Bá tử nhân là gì, có tác dụng  gì?

Trong Đông y, “bá tử nhân” hay “trắc bá tử” là để chỉ phần nhân của hạt trắc bách (hạt già). Trong tên gọi “bá tử nhân” thì “bá” là để chỉ cây trắc bá, “tử” có nghĩa là hạt và “nhân” là nhân hạt.

Bá tử nhân có vị ngọt, tính bình và có các công dụng như:

• Nhuận huyết mạch, bổ Tâm và Tỳ.
• Giúp định thần, an thần: điều trị mất ngủ, hay quên, kinh giản, trong lòng hay hồi hộp.
• Điều trị trong người yếu mệt, hay đổ mồ hôi.
• Giúp thông tiện: điều trị táo bón.
• Điều trị chứng khóc đêm ở trẻ nhỏ.
• Điều trị đầy bụng, đi ngoài ra phân xanh.
• Điều trị viêm phế quản và hen phế quản.

Cách dùng: Mỗi ngày, lấy từ 3 – 10 g bá tử nhân nấu lấy nước uống (lưu ý giảm liều lượng khi dùng cho trẻ nhỏ). Ngoài ra, với nhân hạt trắc bá thì nên chọn hạt chắc mẩy, có màu trắng ngà và vẫn còn nhiều dầu.

Cách điều chế bá tử sương: Bá tử sương là vị thuốc được chế từ bá tử nhân. Để làm bá tử sương, ta lấy bá tử nhân sao lên rồi giã vụn, sau đó bọc bằng giấy thấm dầu, sấy qua, ép bỏ dầu, nghiền nát rồi chế thành dạng viên (để điều trị chứng phụ nữ đang hành kinh bỗng bị tắc kinh).